पंचकर्माविषयी

पंचकर्म - शरीर शुद्धीचा राजमार्ग

आता एक एक पंचकर्माची माहिती पाहू

कोणतेही पंचकर्म करण्यापूर्वी संपूर्ण शरीरास औषधी तेलाने मालीश (स्वेदन) आणि औषधी काढ्याची वाफ (स्नेहन) करणे अत्यंत आवश्यक असते . यामुळे शरीरात पसरलेले दोष कोठ्यात येण्यास मदत होते .

१) वमन

यामध्ये ४- ७ दिवस आतून व बाहेरून स्नेहन, स्वेदन करून औषधी उलटीद्वारे दोष शरीराबाहेर काढले जातात . हे पंचकर्म विशेषतः कफाचे आजार , लठ्ठपणा, दमा , त्वचाविकार , स्त्रियांचे पाळीचे आजार इत्यादी व्याधींमध्ये केले जातात.

२)विरेचन

यामध्ये ४-७ दिवस आतून व बाहेरून स्नेहन, स्वेदन करून जुलाबावाटे वाढलेले दोष शरीराबाहेर काढले जातात . पित्ताचे विकार ,पित्ताशयात खडे होणे ,जुनाट आम्लपित्त , लठ्ठपणा ,वंध्यत्व ,पाळीच्या तक्रारी ,त्वचा विकार अशा अनेक व्याधींमध्ये विरेचनाचा चांगला फायदा होतो .
वमन व विरेचनानंतर विशिष्ट प्रकारचा आहार घ्यावा लागतो .

३)बस्ती

बस्ती हे पंचकर्म अत्यंत महत्वाचे असून त्यास अर्धचिकित्सा म्हटले जाते. यामध्ये औषधी काढे ,औषधी तेल गुदद्वारावाटे सोडेल जातात. वाताचे सगळे विकार,संधिवात ,आमवात ,लठ्ठपणा,पाळीच्या तक्रारी ,वंध्यत्व ,त्वचाविकार,अशा वेगवगळ्या व्याधींसाठी वेगवेगळे बस्ती उपचार करता येतात, ते वैद्यांच्या सल्यानुसार ठरविता येते .

४)नस्य

म्हणजेच नाकात औषधी तेल-तूप-चूर्ण सोडणे होय . विशेषतः खांद्यापासून वरील भागाच्या अवयवयांना ताकद देण्याचे काम नस्य या पंचकर्मामुळे होते . म्हणूनच नेत्र विकार ,मानेचे विकार ,डोकेदुखी,केसांच्या तक्रारी यांसाठी नस्याचा चांगला फायदा होतो.

५)रक्तमोक्षण

म्हणजेच दूषित रक्त शरीराबाहेर काढून टाकणे होय, हे वेगवेगळ्या पद्धतीने केले जाते . जळवा लावणे (Leech therapy), सिरांद्वारे रक्त काढणे ,अलाबू लावणे इत्यादी विविध पद्धतीने कुठल्या आजारावर रक्तमोक्षण करावयाचे आहे त्यानुसार ठरविले जाते . सोरायसिस ,पांढरे कोड ,मुखदूषिका (pimples) आदी आजारांवर चांगला फायदा होताना दिसतो

अशा प्रकारे मुख्य पाच पंचकर्मे असून विविध प्रकारची उपकर्मे सांगितली आहेत.

१. मन्या बस्ती
२. कटी बस्ती
३. हृदय बस्ती
४. नाभी बस्ती
५. पृष्ठ बस्ती
६. तर्पण
७. शिरोधारा
८. उत्तर बस्ती
९. पिंड स्वेद - स्थानिक, सर्वांग.